Литургијата од една страна e реална животна средина, а од друга страна, извор од кој ние се храниме со непропадлива храна. И заради тоа нас ни е потребно да живееме во таа атмосфера и да се храниме со таа храна. Затоа и Господ пред да биде распнат, пред да умре на Крстот, да воскресне и се вознесе, ни ја покажа и ни ја даде таа вистинска храна – Телото и Крвта Негови. Пред да се вознесе на небесата Тој им вети на своите апостоли дека ќе им го испрати Утешителот, Духот на Вистината, и Тој тоа го исполни на Педесетница со што и ја оформи Црквата, и затоа Црквата е нашето вистинско место во кое живееме, а Светата Причест е нашата вистинска храна и пиење со кои се храниме и надвор од тоа нема живот.
Литургијата е радосен настан. Кога Го прашале Господ Христос зошто апостолите не постат, Тој им одговорил дека, додека е Младоженецот со нив тие не треба да постат, туку да се радуваат бидејќи Младоженецот е со нив. Доаѓа таговно време, исто одговорил, и тоа таговно време е сегашното време, а посебно деновите на строг пост. Во тие денови светите отци определиле дека не треба да се служи света Литургија. Затоа за време на Велигденските пости не се служи Литургија од понеделник до петок.
Света Причест, како што рековме е нашето вистинско јадење и пиење од кои примаме живот вечен и затоа требало да се најде начин верните да можат да се причестуваат и за време на тие таговни денови.
Во првите векови кога христијаните биле гонети, Литургијата се служела во недела и на сите верни свештеникот, поточно епископот, им давал причест од масата (тогаш немало олтар, се било откриено) и си го носеле дома и се причестувале секој ден. Кога се дозволила слобода за христијанската вероисповест, немало повеќе потреба да се зема дома, зашто секој ден можело да се служи Литургија. Подоцна само монасите кои живееле во пустина, а не мирјаните, се причестувале со причест која ја земале со себе, а пред да се причестат се молеле.
Кога се официјализирала Христијанската вера, кога била универзално објавена во Византија како државна религија со слобода на вероисповед, тогаш и богослужбите добиваат раскош и великолепие, но светите отци, покрај се, сакале да ги задржат двете правила – да не се служи Литургија поради жалењето, но и да се причестат. Затоа светите отци од источната Црква го вовеле овој начин на причест, кој во суштина е Вечерна служба со причестување и заради причестниот карактер го добила и името Литургија на претходноосветени дарови.
Се мисли дека свети Григориј Двоеслов папа Римски го измислил овој начин на служење, но не е така – тој само го актуелизирал и прославил (фаворизирал). Кога дошол во Византија (Источното Римско царство) видел дека таму така служат и му се допаднало, па кога се вратил во Рим го вовел тој начин на молитва, затоа што до тоа време во Рим сè уште за Велигденските пости се служила свечена Литургија. Заради тоа на претходната Литургија, во недела, се вадат и се осветуваат толку агнеци, колку што сакаме да имаме такви Лигургии преку текот на седмицата и заради таквиот начин на осветување на агнецот тие Литургии го добиле називот Литургија на претходноосветените дарови. Кога се служи пак таква Литургија на претходноосветени дарови, не кажуваме никакви молитви за осветување, туку само молитвите за Причест, зашто се е направено во Неделната воскресна литургија, која заради нагласениот аскетизам за време на постите, светите Отци предвиделе да се служи Василиевата Литургија како пообемна.
Литургијата на претходноосветените дарови се смета како продолжена Литургија на претходната, затоа и почнува со Благословено е царството на Отецот…, но нема призив на Светиот Дух како вообичаено. Кога свештеникот пред вообичаената Литугија се облекува тој кажува молитви, но сега, тука тие ги нема. Кога се завршува чинот се вели: По молитвите на светите отци наши. Во триодот пишува дека во среда и петок се служи Литургија, но тоа не е апсолутно правило кое забранува да се служи Литургија секој ден, затоа уште се вели… и ако падне во некој од тие денови спомен на некој светител. Само на Благовештение може да се служи свечена Литургија во постите.
Светите отци определиле евхаристиски пост – на нејадење, односно подготовка пред причеста и аскетски пост – кој го практикуваме секогаш за да бидеме поблиску до Бога и да се чистиме од страстите, а доминацијата на телото да ја намалиме во однос на духот. За евхаристискиот пост нема канон за колку време да се гладува пред причест, туку има само правила кои ги дале локалните Цркви, а тие се од 5 до 8 часа гладување, па затоа духовниот отец, односно епископот, го одредува правилото, а најпрактично би било да се извлече некоја средина. Додека пак од аскетскиот никој не може и не треба да нè лиши.
Самото причестување навечер има поубава суштина – нашиот животен стремеж и копнеж го полагаме кон богосоединувањето, кој е и нашиот позив за кој и сме создадени. Се стремиме на крајот од денот, како на крајот од животот, да се соединиме со Бога. Цел ден сме постеле и воздржувале за на крајот на денот подготвени да се причестиме со Телото и Крвта Христови.
Во денешно време, често е застапена праксата оваа Литургија да се служи во утринските часови откако ќе се прочитаат сите можни богослужби до самата вечерна кога и би требало да почне Литургијата.
Според мене, оваа пракса е воведена заради слабоста и урбаноста на денешното време и опшество, а со цел да можат верниците повторно да се причестуваат, кои пак за жал не го користат ова нивно право. Како и да е, важно е да се стремиме кон богосоединување, но убаво е кога го почнуваме денот и со причест, со Христос.
Литургијата почнува како секоја Вечерна богослужба со возгласот Благословено е царството… што покажува, како што претходно нагласивме, дека ја продолжуваме таа Литургија од неделата. Во почеток се е исто како на секоја празнична Вечерна богослужба, се чита 103 псалм, кој е псалм во спомен на изгонувањето на Адам од рајот, затоа свештеникот ги чита молитвите надвор од олтар пред Царските двери. Се кажува една катизма од псалмите кога свештеникот ги подготвува даровите на трпезата каде го носи и дискосот, се става Агнецот, се кади, се носи на проскомидијата, се полива вино и вода во причеста, се кади и сè е без молитви за осветување. Потоа ја пееме Господи повикав и почнува пеењето на стихирите на денот и светителот и вход со кадилница, а кога е предвидено да се чита Евангелие, тогаш се прави вход со Евангелието.
Потоа се читаат паримиите – дел од Стариот Завет од Првата книга Битие, мудростите Соломонови или од книгата за Јов. Тогаш свештеникот зема свеќник и го става врз Евангелието со што се покажува дека она што пророците од Стариот Завет го навестувале, во Новиот Завет се исполнило. Затоа свештеникот потоа вели Простум, да застанеме, како некогаш архангел Михаил кога застанал пред ѓаволот и неговата војска и рекол Премудрост, Да внимаваме, но со подготвеност дека тоа што ќе се прочита треба да го просветли нашиот живот и да го исполниме. Светлината Христова ги просветлува сите – и се клекнува. И почнува со Да се исправи молитвата моја…
Нешто ново што се среќава на оваа Богослужба се пеењето на стиховите Да се исправи молитвата моја со читање на одредени стихови од псалмите. Свештеникот чита стихови, па потоа народот пее Да се исправи. Ова се прави од две певници и додека едните пеат другите прават метанија, и обратно. Тоа е убавина. И ако не може подруго, тогаш главата благо се наведнува од почит. Сите клекнуваат на крајот, па сите стануваат. Потоа се кажува молитвата на огласените, а останата од времето кога околу Велигден масовно се крштевале за да можат на Велигден и новокрстените да се причестат. Молитвите пак, за подготовка за причест и благодарствените после причест на оваа богослужба не се исти како од Златоустовата.
Кога треба да се објави Светињата е за светиите, сега нагласуваме претходноосветените светињи се за светиите и не го подигаме повторно Агнецот туку затскриен со покривките од дискосот го допираме со прстот, посочувајќи за која светиња се работи, а верниот народ благо ги приклонуваат своите глави, покажувајќи знак на благоговение (побожност). Во недела, кога се благословуваат не велиме благослови ги овие лебови, туку овој леб, кој всушност е само еден, зашто само еден е Христос Кој се раздробува и не се разделува, секогаш јаден и никогаш недојаден, а тоа е Лебот кој им го дал лично Господ Исус Христос на апостолите на Тајната вечера и Он е Тој Кој Го дава на нас или поточно Самиот Себе се раздава. Тоа се случува таинствено и ние необјасниво, но реално, учествуваме на истата Литургија со Исус Христос и апостолите.
За време на херувимската песна, даровите се принесуваат на Господ, и тоа не е симболично, туку таинствено и реално. Тогаш сите дарови, сета вселена, сета твар се принесува на Господ. Архиерејот кој е икона Божја ги прима и ги принесува овие дарови на Бога и ги полага на престолот Божји, а заедно со нив и сите нас и сета креација Божја. Тие дарови веќе се принесени и осветени на претходната Литургија, и сега јас го држам Господ цел во моите раце и заради мојата недостојност воздухот (покривката) е над мојата глава. Затоа ја нема херувимската песна туку песната: Сега сите небесни сили со нас невидливо служат; затоа што, ете, влегува Царот на славата, ете тајната жртва е извршена и свечено се принесува.
И на крајот откако ќе ги испееме сите песни и ги прочитаме молитвите и Оче наш, кои во оваа Литургија се како молитви пред причест, на крајот од денот ние го примаме Христа и се причестуваме и затоа ја пееме песната: Лебот небесен и чашата животна примите ги, вкусете и ќе видите колку е благ Господ; алилуја, алилуја, алилуја.
А по причестувањето се молиме: Ти благодариме Спасителу и Боже на сите, што си ни ги дал Твоите блага, и си не причестил со светото Тело и Крв на Твојот Христос, и Ти се молиме, човекољубив Владико: запази не под покровот на Твоите крилја, и дај ни до последното наше издихание, достојно да се причестуваме со Твоите светињи, за осветување на душите и телата, и за наследство на небесното царство.Зашто Ти си осветување наше, и Тебе слава Ти вознесуваме, на Отецот и Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во сите векови.
Многу е убава и задамвоната молитва што свештеникот откако ќе го повика причестениот и, со Светите Тајни, обожен, верен народ, со мир и просветлен со светлината Божја, повторно да излезе во светот и да ја сведочи таа дарувана светлина од Бога, да го слави и прославува Него.
Свештеникот се моли: Владико седржителе, Кој сите творби премудро си ги створил и со Твојата неискажлива промисла и голема добрина си не вовел во овие пречесни дни, за очистување на душите и телата, за воздржување на страстите, за надеж за воскресение; Кој по 40 дни му ги даде богонацртаните таблици на Твојот угодник Мојсеј, подари ни и нам, со добар подвиг да се подвизуваме, текот на постот да го завршиме, верата неразделена да ја зачуваме, уништувајќи ја главата на невидливата змија, да се покажеме победици над гревот и неосудно да можеме да му се поклониме на Твоето Свето Воскресение. И потоа тивко во олтарот вели: Господи Боже наш, воведувајќи не во овие пречесни денови и присоединувајќи не со Твоите страшни тајни, собери не нас, Твоето словесно стадо и покажи не наследници на Твоето Царство, постојано сега секогаш и во сите векови. Амин.
Литургијата на претходно осветените дарови е утврдена и се служи само за верните да се причестат со неа, а денес, за жал никој не се причестува. Малкумина се тие што ја служат оваа Литургија, уште помалку се тие што доаѓат на неа, а пак скоро и да ги нема оние што се причестуваат. Каде е нашата вера, нашата ревност, нашата љубов…? За да се причестиме треба да имаме претходна подготовка, но ние денес неа ја немаме, а тоа значи дека ние не го сакаме Бога. Ние не правиме ништо за Бога, сме станале бесчувствителни за Бога, но и за нашето спасение. За брзо време ни претстои време на пости. Да се покаеме, да учествуваме на Литургиите на претходноосветените дарови и да принесеме искрени покајни солзи пред престолот на Бога за да ги измиеме нашите срца од страстите и да можеме достојно да се причестиме и да учествуваме во славното и спасително Христово Воскресение. Амин.
